Ustrojstvo pravoslavne crkve

Jerarhijsko ustrojstvo crkve podrazumeva poredak u crkvi. Jer, budući da je Crkva zajednica mnogih službi: episkopske, svešteničke, đakonske, laičke, potrebno je da u Crkvi postoji poredak, kako bi se održalo jedinstvo među njima, bez koga ni jedna služba ne bi mogla  da postoji. Pravoslavna crkva nije klerikalna, u smislu da je klir aktivan, a laici paisivni, niti je egalitarna, što podrazumeva pobrkanost sveštenstva i vernih, u smislu da imaju ista prava. U pravoslavnoj Crkvi vlada jedinstvo, saradnja klira i vernih. Svaki član uzima učešće u skladu sa svojim prizvanjem. Čitava Crkva služi Liturgiju. Episkop (sveštenik) stoji ispred naroda i njegov zadatak je da prinosi Bogu, bogosluženje Crkve. Zato, ne može biti Liturgije bez episkopa, sveštenika i bez vernika. Episkop, tj, sveštenik je upravo taj koji, prinosi Bogu molitve vernog naroda, koji je okupljen na Liturgiji. Čitava Crkva je laos. Reč laik, potiče od grčke reči: λαος = narod Božiji. Bolje je reći verni narod. Pod vernicima treba razumeti one koji su kršteni u pravoslavnoj crkvi i žive po učenju pravoslavne crkve.

Drugi naziv za jerarhiju jeste klir, ta reč potiče od grčke imenice, kliros  i znači neku vrstu kocke, žreba, odatle reč, klirici. Naime, u prvo vreme, episkopi i prezviteri su birani kockom. Kocka je bacana na taj način, što su tablice sa imenima kandidata stavljene u jedan sud. Ona tablica koja bi prva ispala kada se sud protrese, pokazivala bi rezultat žreba.

Tri su stepena sveštenstva: đakon, prezviter-sveštenik, episkop.

EPISKOP (επι (epi) = nad, σκοπεω (skopeo) = gledati, što bi značilo nadgledati, nadzirati). Episkop je najviši stepen sveštenstva. On je taj koji nadzire, nadgleda život u Crkvi. Episkopska služba izvire iz Liturgije. Uloga episkopa po ranim svedočanstvima crkve, jeste pre svega u tome da predstoji evharistijskom sabranju. O tome imamo potvrdu u episkopskoj hirotoniji, gde se Sveti Duh priziva da osposobi onog koji se uvodi u episkopsko dostojanstvo na prvom mestu da prinosi žrtvu, dok se za sveštenika molimo da propoveda. Pošto je Liturgija ikona Carstva Božijeg i Njegovo prisustvo u svetu, Episkop na Liturgiji zauzima mesto Gospoda Isusa, on je na Evharistiji ikona Hristova, a prezviteri su ikone apostola. To svedoči i Ignjatije Bogonosac koji kaže: Svi sledujte episkopu kao Hristos Ocu i prezviterima kao apostolima, a đakone poštujte kao božju zapovest, neka niko od onih koji pripadaju crkvi ništa ne čini bez episkopa. Naime, u drevnoj crkvi a i danas, u oltaru postoji tron (presto), na kome je sedeo Episkop i sintronos (saprestolje) na kome su sedeli prezviteri. Ova slika pokazuje da je Crkva u istoriji sabrana oko Episkopa, kao što će u Carstvu Božijem biti sabrana oko Hrista.

Episkop u svojoj eparhiji ima vlast učenja: poučava narod i sveštenstvo rečima, delima, pastirskim poslanicama.

Ima vlast sveštenodejstva: rukopolaže sveštenike, đakone, osvećuje hramove, antiminse, snabdeva crkve svetim mirom.

Ima vlast upravljanja: vrši nadzor nad radom sveštenika, stara se o podizanju novih hramova, itd.

PREZVITER – SVEŠTENIK - Prezviteri (stariji, starešina) u prvoj crkvi kao saslužitelji episkopa, imali su katihetsku ulogu. Oni su bili odgovorni za poučavanje katihumena i pripremali su ih za krštenje. Sveštenik je na Liturgiji ikona apostola, jer su sveštenici okruživali episkopa na Litrurgiji. Oni okružuju Episkopa kao apostoli Hrista i svedoče da je to prava, ispravna Liturgija, oni su sasluživali Episkopu.

ĐAKONI - Uloga đakonske službe je da se ostvari veza između predstojnika Evharistije i vernog naroda. Njihovo poslanje je da darove koje narod donosi u Crkvu prinose načalniku Evharistije, zatim, da se mole zajedno sa narodom i da osveštane darove predaju narodu. Znači, đakon doprinosi da se veza klira i naroda potpuno ostvari u Crkvi kao zajednici.

Postanak đakonske službe vidimo u Svetom pismu, tj.  Delima apostolskim (6, 1-6). Naime, prilikom gozbi ljubavi, agapa, došlo je do rasprave između Jelinista (to su Jevreji koji su imali grčko državljanstvo i govorili grčkim jezikom; judeohrišćani koji su govorili grčki) i Jevreja (stanovnika Palestine,  palestinski judeohrišćani), zašto nema nekog da nadgleda služenje na tim gozbama. I tada apostoli sazovu sve učenike i kažu im: Ne priliči nama da mi zapostavimo reč Božiju i da služimo oko trpeze, s toga gledajte da nađete sedam osvedočenih ljudi iz svoje sredine, punih Duha i mudrosti, koji će raditi oko trpeza, a mi ćemo se posvetiti molitvi i propovedničkoj službi.

LAOS - NAROD BOŽIJI - Po crkvenom shvatanju, reč laik, nema tu negativnu konotaciju kao u današnje vreme, gde laik označava - neznalicu.

Za apostola Pavla λαος (laos), su svi oni koji pripadaju Crkvi, koji su hrišćani. Apostol Pavle hrišćane takođe naziva i svetima.

Laici u Crkvi imaju svoj položaj, svoje mesto, svoju službu. Laik nije prosto neko ko nije u kliru, a dolazi u crkvu, niti je laik neko ko samog sebe tako proglasi.

Laikom se postaje krštenjem i miropomazanjem, gde sveštenik na krštenog polaže ruku, rukopolaže ga.

Biti laik, znači imati jedan čin u crkvi. Svi u crkvi imaju svoju službu, svi aktivno učestvuju u službi. Laos, narod Božiji, je tu koji potvrđuje, posvedočuje istinu Crkve, govoreći, amin, što znači, istina je, tako je, sve ono što episkop ili sveštenik kaže, to λαος, narod, potvrđuje. Isto tako se λαος, saglašava prilikom izbora klira govoreći: dostojan, (aksios), to znači da narod treba da potvrdi da je neko dostojan da vrši službu kao sveštenik, episkop, itd.