Kada je Hrišćanstvo početkom 4. veka, steklo objektivnu slobodu u Rimskom carstvu, pored ostalih spornih pitanja rešavano jei pitanje datuma praznovanja Vaskrsa ili Novozavetne Pashe, kao najvažnijeg i središnjeg hrišćanskog praznika. Tako je Prvi vaseljenski sabor održan u Nikeji 325. god. zaslugom Cara Konstantina Velikog, rešio pitanje datuma praznovanja Vaskrsa ili Pashe.  Saborska odluka glasi:

  1. Vaskrs se slavi posle prolećne ravnodnevice – ekvinocija.
  2. Vaskrs se slavi prve nedelje posle punog (uštap) meseca.
  3. Hrišćani ne slave Vaskrs kada i Jevreji svoju Pashu (Pesah) 14. nisan.
  4. Vaskrs se slavi uvek u nedelju (prvi dan nedelje, osmi dan, dan Hristovog Vaskrsenja).

Kada se steknu sva četiri nevedena uslova, po posebnim proracunima matematičkim i astronomskim, tada pada Vaskrs u određenoj godini. Od Vaskrsa zavise pripremne sedmice Velikog ili Časnog posta, zatim sedmice po Vaskrsu do Vaznesenja (Spasovdana) i Duhova (Pedesetnica).

Praznici: Praznici su svetkovine vezane za jedan dan u godini koji se posvećuje Bogu, Presvetoj Bogorodici i svetiteljima. Srpski termin „praznik“ ima u korenu pridev „prazno“, što se objašnjava stavom naših predaka koji su akcenat stavljali na činjenicu da toga dana nisu ništa radili, nego su bili „prazni od posla“. U starom srpskom jeziku ima još jedan bolji termin za praznik, a to je imenica „toržestvo“, nešto sjajno, veličanstveno. Ali, suština praznika nije radi odmora, da se ne radi, smisao hrišćanskih praznika je u njihovom večnom trajanju i duševnoj radosti koju donose. Praznik je naš susret sa Hristom Bogom, naš zagrljaj sa rajem.

Kalendar: nlat. CALENDARIUM, LAT. CALENDE – kalendar je prvobitno kod Rimljana bila knjiga u koju su se unosili porezi, koji su primljeni o kalendama (kalenda je prvi dan svakog meseca);  kasnije su se u tu knjigu unosili prihodi koji su se od tog poreza dobijali. U novije vreme kalendar je knjiga sa podelom godine na mesece, nedelje, dane. Pravoslavna crkva prihvata stari tzv. Julijanski kalendar koji je nastao 46. godine pre Hrista. Rimokatolici koriste Gregorijanski kalendar. Naime, papa Grigorije XIII je 1582. reformisao Julijanski kalendar i od tada je rimokatolička crkva prihvatila taj reformisani kalendar.- gregorijanski.

Pravoslavni crkveni kalendar hrišćani koriste za određivanje datuma crkvenih praznika, postova, svetitelja i drugih verskih događaja. Evo osnovnih elemenata koji se obično nalaze u pravoslavnom crkvenom kalendaru:

1. Praznici se dele na Gospodnje (Hristove), Bogorodične, i svetiteljske praznike. Zatim, praznici se dele na pokretne i nepokretne.

  • Pokretni praznici: Ovi praznici imaju isti dan kada se slave, a datum menjaju – kao npr.Vaskrs, Duhovi (Trojice), Cveti, Vaznesenje Hristovo.  Oni su pokretni jer se temelje na datumu Vaskrsa, koji svake godine pada na drugi datum, ali dan je isti.
  • Nepokretni praznici: Praznici koji se svake godine slave istog datum, a dan menjaju – kao npr: Božić , Bogojavljenje, Sretenje, Vavedenje, Vozdviženje Časnog Krsta, Usekovanje glave Svetog Jovana Krstitelja. Itd.

2. Praznici svetitelja: Svaki dan u pravoslavnom kalendaru je posvećen određenom svetitelju ili događaju iz crkvene istorije. Na primer, Sveti Sava (27. januar), Sveti Nikolaj (19. decembar) i drugi.
3. Postovi: Pored Velikog posta, postoji nekoliko drugih postnih perioda tokom godine, kao što su Apostolski ili  Petrovski post, Gospojinski post, Božićni post i postovi sredom i petkom.
4. Sinaksar: je zbornik u kojem su kratki životopisi svetitelja i  objašnjenje praznika.
5. Mesecoslov, minologiji, kalendar -  liturgijska knjiga Pravoslavne crkve, sadrži po mesecima poređane živote svetaca i druga čitanja I kada se slavi koji svetitelj ili praznik.
6. Tropari i kondaci: Kratke liturgijske pesme koje se odnose na svetitelja ili praznik koji se obeležava tog dana.
7. Indiktion i indikt: Indikt je period vremena od 15 godina, koji je rimljanima služio kao rok plaćanja poreza: prvih pet godina se plaćalo u bakru, drugih pet u srebru  i trećih pet u zlatu. Naša ga je Crkva primila u spomen slobode hrišćanskoj crkvi koju je darovao car Konstantin Veliki 313. god. Milanskim ediktom i ta se godina računa kao prva godina prvog indikta; Indikt je praznik nove crkvene godine koja počinje 1. septembra.

Indiktion ili pashalija (tablica koja služi za izračunavanje datuma Vaskrsa) je grčka reč za period od 532.g. posle kojeg krugovi Sunca i Meseca otpočinju zajedno, a Vaskrs pada u isti mesečni dan kao i pre 532.g.(krug Sunca traje 28 godina, posle čega godina počinje u isti dan, krug meseca traje 19 godina kada mesečeve mene padaju u isti dan i čas, i kada se pomnože 28 i 19 dobija se 532, i to je veliki indiktion), od Hrista do danas ima  15 indiktiona, 15. Indiktion je počeo 1941. g.

Srećko Zečević, protojerej